ข้างลำห้วยเชียงรวง ริมถนนบ้านหนองใส-บ้านนาหวาน ต.หนองนาคำ อ.เมือง จ.อุดรธานี มีชาวบ้าน 3 ครอบครัว ปักหลักทำ “เกลือขี้ทา” เกลือสินเธาว์โบราณ ที่ถูกผูกโยงกับ “วัฒนธรรมปลาร้า” ของชาวอีสาน ยังสามารถสร้างรายได้ในวันนี้
มองจากริมถนนลงไปพื้นที่ลุ่มต่ำ จะมองเห็นพื้นราบราว 2 ไร่เศษ มีคราบสีขาวที่ผิวดิน หรือ “ดินเอียด” นางบี้ กองบุราณ อายุ 74 ปี นางบุ ดาจันพัน อายุ 72 ปี และนายวิเศษ อาษานาม อายุ 47 ปี ชาวบ้าน 3 ครอบครัว จาก บ.หนองใส ได้ปักหลักสร้างเพิงชั่วคราว มีอุปกรณ์จากภูมิปัญญา ทุกปีจะเริ่มผลิตเกลือสินเธาว์ ตั้งแต่ต้นเดือนมกราคม ไปจนถึงเมื่อฝนตกลงมาก็หยุด ติดต่อกันมาหลายสิบปีแล้ว
นางบี้ กองบุราณ อายุ 74 ปี เล่าว่า บริเวณนี้ในฤดูฝนน้ำจะท่วม พอหมดฝนน้ำก็ไหลลงไปในลำห้วย หลังปีใหม่ก็จะมาทำเกลือขี้ทา เจ้าของที่ดินใจดีจะเอาเกลือปีละ 3 ถุงๆละ 12 กก.เท่านั้น 3 ครอบครัวๆละ 1 ถุง เดิมทำอยู่ที่นาตนเอง แต่ที่นี่สะดวกกว่าจึงทำที่นี่ โดยหลังปีใหม่เราจะมา เริ่มสร้างเพิ่งหลบแดด , กระบะกรองเอาน้ำเค็ม , เตาและหม้อต้มเกลือ และอุปกรณ์ต่างๆ มาทุกปี
“ อายุมากแล้วก็มาทำ จะทำต่อไปจนไม่มีแรงทำ อยู่บ้านเฉยๆก็เหนื่อย หน้าฝนก็ทำนา หน้าแล้งก็ต้มเกลือ แต่ละวันจะได้เกลือ 2 ถุงๆละ 1 หมื่น (12 กก.) ขาย กก.ละ 25 บาท โดยไม่ได้เอาไปขายที่ไหน จะมีลูกค้าประจำ และชาวบ้านมาซื้อที่บ่อต้ม หรือที่บ้าน ซึ่งเกลือที่ได้จากการทำแบบนี้ หรือเกลือขี้ทา คนอีสานเราเชื่อว่า เมื่อเอาไปทำปลาร้า จะทำให้ปลาร้ารสชาติดี เนื้อปลาไม่เน่า จึงยังมีคนนิยมใช้เกลือนี้อยู่ ”
นายวิเศษ อาษานาม อายุ 47 ปี เล่าถึงขั้นตอนทำเกลือว่า จะเริ่มจากการเอาคลาด ขูดเอาผิวดินที่มีสีขาว ก็คือเกลืออยู่บนผิวดิน จากนั้นเอาดินมาใส่ในกระบะกรอง ที่รองด้วยกระสอบใยสังเคราะห์ เอาน้ำมาผสมกับดินในกระบะ เมื่อน้ำที่หยดลงใต้กระบะไม่ขุ่น ก็จะเอาอุปกรณ์ตรวจความเค็ม ที่ทำด้วย “ลูกครั่ง” ใส่ไว้ในขวดแก้วใส หากลูกครั่งลอยอยู่ด้านบน แสดงว่าได้น้ำเค็มได้ที่แล้ว ก็จะเอาถังมารองน้ำเก็บไว้
“ เตาต้มเกลือก็ทำแบบง่ายๆ โดยขุดเนินดินให้เป็นหลุม เอาหม้อต้มเกลือวางด้านบน จากนั้นเจาะทางเอาฟืนเข้าใต้เตา และเจาะทางออกของควัน เมื่อไฟร้อนได้ที่ก็เอาน้ำเค็มเทใส่หม้อ ที่มีลักษณะแบนราบ การต้มจะใช้เวลากว่า 4 ชม. จะได้เกลือสีขาวอยู่กับน้ำเค็ม จะค่อยๆตักเกลือออกมาใส่ตะกร้า เพื่อให้เกลือสะเด็ดน้ำก่อน จึงจะตักใส่ถุงไปเก็บไว้หรือขาย แต่ละวันจะต้นได้เตาละ 2 ครั้ง ”
ภูมิปัญญาทำเกลือสินเธาว์ จะสืบสานต่อไปจนถึงรุ่นไหน แต่รุ่นนี้ยังใช้แรงจากสองมือ สร้างรายได้มากกว่าค่าแรง… ขั้นต่ำ
